Schietschijf op de Frans Hals

Een klassiek portret uit de vaderlandse geschiedenis, met een eigentijdse draai. Op dit tientje pronkt het gezicht van Frans Hals, een van de bekendste Nederlandse schilders uit de 17^e eeuw. Het ontwerp is uitgewerkt door ontwerper Ootje Oxenaar – die ook het biljet ‘de Vuurtoren’, f 250 (1986) ontwierp.

‘Model Frans Hals’ is onderdeel van de serie Erflaters II, een reeks biljetten met bekende figuren uit de Nederlandse geschiedenis. Het had daarmee een sterk nationalistisch en traditioneel karakter. Maar bijzonder aan deze Erflaters II is dat Oxenaar er – zoals altijd – zijn eigen unieke draai aan gaf. Het klassieke portret, gebaseerd op een zelfportret van Frans Hals, werd op creatieve wijze verdraaid naar een grafisch prikkelende en meer eigentijdse impressie van dit nationale historische figuur.

Het blauwe Frans Hals tientje illustreert het DNB offensief om het vervalsen van bankbiljetten te ontmoedigen. Om toenemende vervalsingen te voorkomen werd het verbod op vervalsen al in 1854 opgenomen in het wetboek van Strafrecht, en ook vermeld op het biljet. Sinds 1968 is het namaken óók verboden volgens het Auteursrecht. Het auteursrecht lag exclusief bij DNB en dit is het eerste biljet waarin dit copyright ook expliciet is opgenomen – zoals ook op eurobiljetten het auteursrecht van de ECB staat aangegeven met een ©.

Naast het vergroten van nationaal historisch bewustzijn wilde DNB met het biljet ook een breder gebruik stimuleren: zo werden linksonder op de voorzijde drie cirkelvormige herkenningstekens (‘bolletjes’) aangebracht voor visueel gehandicapten. Bijkomend voordeel was dat hiermee niet alleen blinde gebruikers werden ondersteund, maar dat ook vervalsers werden gehinderd. De bolletjes waren namelijk zo lastig na te maken dat het direct voelbaar zou zijn als er met het biljet gesjoemeld was.

De variant waarbij de zwarte cirkels in de ‘schietschijf’ zitten.

Ondanks – of juist vanwege – dergelijke beveiligingskenmerken heeft het biljet ook voor verwarring gezorgd. In een Rotterdamse viswinkel leidde in 1972 een Frans Hals tientje tot een politiebezoek. De oplettende vrouw van de visboer ontdekte een afwijking: op de ‘schietschijf’ op de keerzijde ontbraken de cirkeltjes! Het voorval leidde tot commotie onder honderden geschrokken Rotterdammers, die vreesden vals geld in bezit te hebben. Gelukkig kwam het verlossende woord van DNB al gauw: bij de publicatie van het Frans Hals tientje was al benoemd dat afwijkingen konden voorkomen – het was dus gewoon geldig geld!

De f 10 circuleerde van 4 januari 1971 tot 1 januari 2002. Het biljet is ondertekend door DNB-president Zijlstra. Tot 1 januari 2032 kan dit biljet nog ingewisseld worden bij de kasbalie.